Επίσκεψη στο Βρετανικό Μουσείο

Νομίζω ότι αν συνεχίσω έτσι, η επόμενη δουλειά μου θα είναι ξεναγός. Κάθε λίγο και λιγάκι να σου κάποιος φίλος ή γνωστός έρχεται και πρέπει να τον τριγυρίσω. Και να το Βρετανικό Μουσείο, και να το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, εδώ το Hyde Park, να και η Oxford Street, εδώ και τα Harvey Nichols κλπ κλπ κλπ. Το κακό είναι ότι έχω πάει σε όλα τα «βασικά» μέρη τριάντα φορές ενώ σε άλλα που δεν είναι τόσο μεγάλοι «κράχτες» ελάχιστες ή καθόλου.

Αυτή την εβδομάδα λοιπόν είχα την ευκαιρία να ξαναεπισκευτώ το Βρετανικό Μουσείο και μάλιστα τις ίδιες γνωστές πτέρυγες – τα μάρμαρα του Παρθενώνα και τα Αιγυπτιακά. Για χιλιοστή φορά.
Όμως αυτή η φορά – οφείλω να ομολογήσω - ήταν κάπως διαφορετική. Βλέπεις ο φίλος-επισκέπτης από την Ελλάδα ήρθε διαβασμένος. Και έτοιμος για όλα. Όταν δε αντίκρισε τα «Ελγίνεια», συγκινήθηκε και μάλιστα απόρησε που δεν ένιωσα κι εγώ το ίδιο. Βάλθηκε δε να μου εξηγεί την ιστορία του Παρθενώνα και πως τα μάρμαρα κατέληξαν εδώ.

Ακούστε λοιπόν την ιστορία.

Η τύχη των μαρμάρων του Παρθενώνα ακολούθησε την ιστορία του ναού, ο οποίος υπέστη καταστροφές από πυρκαγιές, λεηλασίες, βομβαρδισμούς και μετατροπές σε χριστιανικούς ή μουσουλμανικούς ναούς. Το 2ο αιώνα μ.Χ. μια πυρκαγιά προκάλεσε σημαντικές ζημιές (μεγάλο τμήμα του ναού ήταν ξύλινο). Τέσσερις αιώνες αργότερα, περισσότερες καταστροφές προκλήθηκαν όταν το μνημείο μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό και τα κεντρικά γλυπτά του ανατολικού αετώματος αφαιρέθηκαν για να χτιστεί η κόγχη του ιερού. Επιπλέον, το 1687 μεγάλο μέρος του διακόσμου καταστράφηκε κατά το βομβαρδισμό της Ακρόπολης από το Μοροζίνι.

Τα περισσότερα όμως γλυπτά αφαιρέθηκαν από το λόρδο Έλγιν μεταξύ 1799 και 1812. Ο Έλγιν ήταν ο πρέσβυς της Μεγάλης Βρετανίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και κάνοντας χρήση του κύρους της χώρας του κατάφερε να αποσπάσει την άδεια από τις μουσουλμανικές αρχές να αφαιρέσει ορισμένα τμήματα από τον αρχαίο ναό (δυο γάιδαροι μαλώνανε σε ξένο αχυρώνα δηλαδή)
Ξήλωσε τη ζωφόρο του Παρθενώνα, τις μετόπες, τα αετώματα, μία Καρυάτιδα και έναν κίονα του Ερεχθείου. Για όλα αυτά πλήρωσε 35.000 λίρες στους Τούρκους και στους Αθηναίους δώρισε ένα ρολόι, που στήθηκε στην αρχαία αγορά (καταξοδεύτηκε).

Αφού λοιπόν ο φίλος μου μου ανέλυσε τη σχετική ιστορία, επεκτάθηκε στη διεκδίκηση ων γλυπτών από το Ελληνικό κράτος.

Τα επιχειρήματα αυτών που θέλουν να κρατήσουν τα μάρμαρα εκεί που είναι τώρα (πρακτικά η Διεύθυνση του Βρετανικού Μουσείου, δηλαδή) υποστηρίζουν ότι εάν τα μάρμαρα επιστρέψουν στην Αθήνα κινδυνεύουν από την ατμοσφαιρική ρύπανση. Είναι βλέπετε γνωστό ότι η Πρωτεύουσά μας είναι η πιο βρώμικη ατμοσφαιρικά πόλη της Ευρώπης (μαζί με την Κωνσταντινούπολη νομίζω). Άλλωστε και το αρχικό επιχείρημα του Έλγιν ήταν παρόμοιο: ήθελε να τα διασώσει από τον αφανισμό και τους σχετικούς κινδύνους που διέτρεχαν τότε.

Να σημειωθεί ωστόσο (είπαμε, μου κουβαλήθηκε διαβασμένος) ότι σε κάτι ψηφοφορίες που έγιναν από το BBC μερικά χρόνια πριν, το Αγγλικό κοινό ψήφισε κατά 92% υπέρ της επιστροφής.

Η Ελλάδα διεκδικεί την επιστροφή των ευρημάτων για λόγους πολιτιστικής ταυτότητας.

Πρώτον επειδή η απομάκρυνση των μαρμάρων έγινε χωρίς την άδεια των Ελλήνων, καθότι η χώρα μας βρισκόταν υπό τουρκικό ζυγό. Οι Τούρκοι λίγο ή καθόλου ενδιαφέρον δεν είχαν καθότι δεν ήταν καν δικά τους. Ίσως δε είχαν και όφελος αφού απομάκρυναν ένα σύμβολο του Ελληνισμού από το προσκήνιο. Πολλοί σημερινοί Έλληνες χαρακτηρίζουν την απομάκρυνση των μαρμάρων «κλοπή».
Δεύτερον, είναι παράλογο τα μάρμαρα να βρίσκονται χιλιόμετρα μακριά από εκεί που ανήκουν και από το λαό που τα δημιούργησε. Είναι αδικία να τα επιδεικνύουν άλλοι και όχι οι Έλληνες. Τα μάρμαρα του Παρθενώνα είναι ένα από τα σύμβολα του Ελληνικού λαού. Θυμίζει αποικιοκρατία η ύπαρξή του σε άλλη χώρα από αυτήν που πραγματικά ανήκουν.
Τρίτον, μετά την κατασκευή του Μουσείου την Ακροπόλεως (θα γίνει που θα πάει…) το επιχείρημα περί ατμοσφαιρικής ρύπανσης δεν ευσταθεί καθότι ο αέρας θα καθαρίζεται καταλλήλως. Και επιπλέον τα μάρμαρα θα είναι ασφαλή πλέον καθότι θα φυλάσσονται.

Εκεί λοιπόν που άκουγα τους πύρινους λόγους του κολλητού μου ο οποίος δε μιλούσε καθόλου χαμηλόφωνα, να σου ένας τύπος ξεπροβάλλει δίπλα μας. Προφανώς είχε ακούσει για τι μιλούσαμε και θεώρησε απαραίτητο να επέμβει.
Ήταν κλασική Αγγλόφατσα και μιλούσε άπταιστα Ελληνικά, αν και με τη χαρακτηριστική προφορά.

Κατ’ αρχάς υποστήριξε υψώνοντας τη φωνή, δεν είναι κλοπή. Το τότε κράτος ερωτήθηκε και η άδεια ελήφθη. Αρμόδια όργανα που να εκπροσωπούν τους Έλληνες δεν υπήρχαν, αφού δεν υπήρχε Ελληνικό κράτος. Άρα η μεταφορά ήταν νομότυπη.

Ο δικός μου αιφνιδιάστηκε αλλά δε μίλησε.

Έπειτα, όπως είναι γνωστό,συνέχισε η Αγγλόφατσα, ήταν συνήθεια πολλοί επισκέπτες της Ακρόπολης να παίρνουν και ένα κομμάτι μάρμαρο μαζί τους για ενθύμιο. Χώρια που πολλοί Έλληνες εμπορευόταν τα μάρμαρα στην Ακρόπολη και αλλού και τα πουλούσαν στους ξένους. Κάτι που εξάλλου γίνεται και σήμερα. (Αυτό πόνεσε). Τι πιο φυσικό από έναν αρχαιολάτρη να θέλει να τα προφυλάξει. Στο Βρετανικό Μουσείο τα γλυπτά προφυλάχτηκαν για πολλά πολλά χρόνια από όλους αυτούς τους επιτήδειους.

Πολλά ξέρει αυτός σκέφτηκα – αλλά δεν το είπα φωναχτά. Στο μεταξύ, καθότι κανένας δε μιλούσε πλέον χαμηλόφωνα, διάφοροι περίεργοι άρχισαν να μαζεύονται γύρω-τριγύρω. Μερικοί έκαναν και σσσσσς! Για να σωπάσουμε. ΄Ήθελα να ανοίξει η γη και να με καταπιεί αλλά ο κολλητός μου είχε φουντώσει και κορώσει. Με δυσκολία τον κρατούσα να μην αρχίσει τον τύπο στις ψιλές. Παρόλα αυτά δεν έβλεπα και καμιά ανακρίβεια στα λόγια του. Και σα να μην έφτανε αυτό, συνέχισε ακάθεκτος.

Μετά, είπε, το περίφημο Μουσείο της Ακροπόλεως δεν έχει κατασκευαστεί ακόμα (σώωωωπα…) και επομένως τα μάρμαρα δε θα έχουν «σπίτι» εάν γυρίσουν. Θα κινδυνεύουν από τη μόλυνση διότι η Αθήνα έχει νέφος (ναι, το ήξερε και αυτό). Ενώ στο Βρετανικό Μουσείο τα μάρμαρα που είναι παγκόσμια κληρονομιά, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες (ο φίλος μου ήταν πλέον πράσινος του και έτοιμος να τον κατασπαράξει) φυλάσσονται και προστατεύονται.
Επίσης εδώ μπορεί να τα βλέπει περισσότερος κόσμος και να θαυμάζει τον Αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό. Ενώ στην Ελλάδα θα ήταν σίγουρα πιο απομονωμένα, ιδίως τα παλαιότερα χρόνια. Και σίγουρα λιγότερο ασφαλή από το Βρετανικό Μουσείο. Να μην ξεχνάμε ακόμα ότι η Ελλάδα υπέστη Κατοχή από τα Γερμανικά στρατεύματα και ποιος ξέρει τώρα που θα βρισκόταν τα μάρμαρα αν δεν είχαν μεταφερθεί για φύλαξη εδώ (στο Βερολίνο μήπως; ή μαρμαρόσκονη από τις συμμαχικές βόμβες;).

Χμμμμμ, σκέφτηκα. Ενημερωμένος. Δεν ήξερα τι να πρωτοθαυμάσω. Τα άπταιστα Ελληνικά του ή το πόσο διαβασμένος ήταν για το θέμα. Ο δε φίλος μου (που είναι και φιλόλογος τρομάρα του) είχε γουρλώσει τα μάτια και τον κοίταζε προσπαθώντας να εντοπίσει κατά που βρισκόταν η καρωτίδα του. Δεν κρατήθηκε και τον διέκοψε:

Ναι, τόσο καλά τα συντηρούσαν τα Ελγίνεια («Ελγίνεια», όχι «μάρμαρα» ή «γλυπτά» παρακαλώ. Θα μας απελάσουν, σκέφτηκα. Τώρα που αρχίζει και στρώνει και η δουλειά…) που προσπάθησαν να ξύσουν το φυσικό χρώμα, νομίζοντας ότι τα αγάλματα ήταν λευκά. Τόσο σχετικοί. Και προκάλεσαν ζημιές σε τουλάχιστον τέσσερα κομμάτια. Συνέβη το 1938-9 και το Μουσείο το έκρυβε 60 χρόνια! Για τι «φύλαξη» και «προστασία» μιλάμε; Σα δε ντρέπονται…

Είχε γίνει εκτός εαυτού πλέον και άρχισα να του τραβάω το μανίκι να ησυχάσει. Αλλά συνέχισε απτόητος υπερκαλύπτοντας με τη φωνή του τον άλλον που τόλμησε να προσπαθήσει να απαντήσει.

Μα είναι φυσικό να μη θέλετε να δώσετε τίποτα πίσω, Δε θα μείνει τίποτα εδώ. Αν δώσετε τα Ελληνικά στους Έλληνες, τα Αιγυπτιακά στους Αιγυπτίους, τα Βαβυλωνιακά στους Βαβυλώνιους (υπάρχουν ακόμη Βαβυλώνιοι;) και τα Ρωμαϊκά στους Ρωμαίους δε θα μείνει τίποτα εδώ. Θα κοιτάτε τους τοίχους.

Και καθώς ο υπεύθυνος του Μουσείου πλέον τον τραβούσε προς την έξοδο ("Follow me please sir") και εγώ ακολουθούσα σκυφτός και πατζαρόχρους, πέταξε και το τελειωτικό:

Εμείς θέλετε να σας πάρουμε το Big Ben;

Δε γύρισα να κοιτάξω πίσω. Η όλη κουβέντα με είχε όμως προβληματίσει. Βρε μπας και μας έκαναν χάρη τόσα χρόνια και δεν το έχουμε πάρει χαμπάρι; Αφού ούτε ένα απλό μουσείο δε μπορούμε να φτιάξουμε, θα μπορέσουμε να τα φυλάξουμε και να τα συντηρήσουμε όπως πρέπει; Και πώς τα ζητάμε τώρα πίσω, ύστερα από τόσα χρόνια; Είναι εύκολο για ένα ιστορικό Μουσείο να πει ξαφνικά μια μέρα «εντάξει δεν πειράζει, ελάτε να πάρετε τα καλύτερα κομμάτια μας, αυτά που μας έκαναν διάσημους και που δέχονται τους περισσότερους επισκέπτες κι αφήστε μας μπουκάλες»; Δεν τα πρυφύλαξαν από ύποπτες αγοροπωλησίες για σχεδόν δύο αιώνες; Κι άλλα πολλά πολλά ερωτήματα.

Ξέρω πάντως ότι ο επόμενος φίλος που θα έρθει από την Ελλάδα θα επισκεφτεί το Βρετανικό Μουσείο μόνος του.